گچ از جمله مصالحی است که در صنایع ساختمان سازی از اهمیت مخصوص برخوردار است و به علت ویژگیهایی که دارد از زمانهای قدیم در امر ساختن مسکن مورد مصرف قرار میگرفت. در بسیاری از ساختمانهای قدیمی مخصوصاً در دوران صفویه که اغلب آنها در اصفهان موجود میباشد گچ نقش مؤثری داشته و گچ بریها ی بسیار زیبائی از آن دوران باقیماندهاست.
قدمت استفاده بشر از گچ به حدود پنج هزار سال قبل میرسد. دیوارههای قبرهایی در مصر که مربوط به آن دوران است بوسیله گچ اندود شدهاست.
در ایران نیز استفاده از گچ به زمان اشکانیان میرسد و گچ بریهای بجا مانده از آن تاریخ گواه این موضوع میباشد.
گچ به علت خواص خود از اولین قدم در ایجاد یک بنا که پیاده کردن حدود زمین باشد و با صطلاح برای ریختن رنگ اطراف زمین مورد نیاز بوده و همچنین تا آخرین مراحل کار که سفیدکاری و نصب سنگ است باز هم گچ مورد نیاز است و حتی در نقاشی هم از گچ استفاده مینماید.
منابع تهیه گچ
گچ از پختن و آسیاب کردن سنگ گچ بدست میآید. سنگ گچ از گروه مصالح ساختمانی کلسیم دار است که به طور وفور در طبیعت یافت میشود و تقریباً در تمام نقاط روی زمین وجود دارد و از لحاظ فراوانی در طبیعت در ردیف پنجم میباشد. در ایران هم تقریباً در تمام نقاط کشور مخصوصاً در کویر مرکزی از جمله سمنان و اطراف تهران – جاجرود – آذربایجان – اطراف مشهد و غیره یافت میشود.
مصارف گچ
گچ در صنعت ساختمان سازی مصارف متعدد دارد از جمله ریختن رنگ ساختمان برای مشخص کردن اطراف زمین و پیاده کردن نقشه – ملات سازی- گچ و خاک- سفیدکاری- سنگ کاری که در مورد اخیر برای نگه داشتن سنگ به طور موقت در جای خود تا ریختن ملات پشت آن مورد مصرف قرار میگیرد و همچنین در صنایع مجسمهسازی و ریختهگری برای قالب سازی مصرف میشود و در کارهای طبی برای شکسته بندی مورد نیاز است؛ و همچنین در صنایع سیمان پزی و دارویی نیز مصرف میشود.
خواص گچ
گچ علاوه بر دو خاصیت عمده (زود گیر بودن و ازدیاد حجم به هنگام سخت شدن) دارای خواص دیگری نیز هست از جمله آنکه گچ آکوستیک است. در آتشسوزی مقاوم میباشد. ارزان و فراوان است. دارای رنگی سفید و خوش آیند است علاوه بر مصرف فوق گچ در صنایع چینی سازی و سرامیک بعنوان قالب – در صنایع شیشهگری – در کشاورزی- صنعت کاغذ سازی- پتروشیمی- چرم سازی و دهها مورد دیگر مصرف میشود.
آمادهسازی سنگ گچ برای خوراک کوره
سنگ گچ از معدن با وسائل مختلف مانند آتش کاری یا برش و غیره جدا شده در محل معدن یا کارخانه با سنگشکنهای چکشی به کلوخه هائی در حدود ۴۰ سانتیمتر تبدیل میگردد آنگاه این کلوخهها را با قیفهای مخصوص به سنگشکنهای فکی هدایت کرده و در آنجا کلوخهها را تا ابعاد چند میلیمتر خرد مینمایند.
قطعات ریز این محصول پس از عبور از الکهای مخصوص با نوارهای نقاله به سیلوها ذخیره هدایت میشود و قطعات درشت تر دوباره به آسیابهای فکی یا گلولهای هدایت شده و خرد میگردد. ظرفیت سیلوها ذخیره و تعداد آنها با توجه به بزرگی و کوچکی کارخانه به گونهای است که میتواند حداقل خوراک یک هفته کارخانه را در خود جای دهد. محصول سیلوها با توجه به نیاز کارخانه با تسمههای نقاله و به طور خودکار وارد کوره میشود و پس از طی مراحل پخت با آسیابهای گلولهای به گچ ساختمانی تبدیل میگردد و به بازار مصرف عرضه میشود.
کورههای گچ پزی
۱-کورههای گچ پزی چاهی
قدیمیترین نوع کوره گچ پزی در ایران کورههای چاهی میباشد که هم اکنون نیز در بسیاری از شهرهای ایران متداول است. این نوع کورهها که مانند تنورهای است که سنگ گچ را در آن میچینند و آنرا حرارت میدهند تا پخته شود. در این نوع کورهها که حرارت آن قابل کنترل نیست همه نوع سنگ گچ از گچ پخته تا گچ ساختمانی و گچ تشنه و گچ سوخته و انیدریت و سنگ گچ تجزیه شده بدست میآید بدیهی است محصول این نوع کورهها به علت یکنواخت نبودن آن مرغوب نمیباشد. کار این نوع کورهها پیوسته نیستو سوخت این نوع کورهها میتواند چوب- زغال سنگ و غیره باشد.
۲- کورههای تاوهای
این نوع کورهها که دارای محصولی یکنواخت میباشد تشکیل شدهاست از یک سینی بزرگ که سنگ گچ آسیاب شده را در آن میریزند. وبه آن حرارت میدهند این کورهها دارای دستگاهی میباشد که پیوسته دانههای سنگ گچ را هم میزند تا کلیه کلوخههای سنگ گچ یکنواخت حرارت ببینند این دستگاه همزن مانند شانهای است که در محور وسط تاوه قرار دارد و حول محور خود میچرخد و کلوخهها را هم میزند عمل این نوع کورهها مانند بو دادن تخمه میباشد.
۳- کورههای گردنده خفته
این نوع کورهها که رایجترین نوع کورههای گچ پزی است بصورت استوانه ایی خفته حول محور خود که با افق در حدود ۴ درجه شیب دارد میگردد و در ضمن گردش کلوخههای سنگ گچ را به جلو هدایت مینماید این کلوخهها بتدریج که جلو میروند پخته شده پس از خروج از کوره بوسیله دمیدن هوای سرد به روی آن کلوخهها را خنک نموده و برای نرم کردن به آسیاب میبرند از هوای دمیده شده روی کلوخه که پس از خروج در حدود ۱۰۰ درجه سانتی گراد حرارت دارد برای گرم کردن مصالح اولیه و تبخیر آب فیزیکی آن استفاده مینمایند. حرارت در این نوع کورهها قابل کنترل بوده و دارای محصول یکنواخت و مرغوب میباشد. کار این کورهها پیوستهاست یعنی همیشه میتواند بدون توقف به کار خود ادامه دهد هر قدر محصول کوره در اثر گردش به جلو هدایت شود میتوان به همان نسبت کوره را بارگیری نمود.
در کارگاههای ساختمانی که از کورههای گچ پزی و آجرپزی دور میباشند و برای تأمین آجر مورد نیاز خود مجبور هستند که در کارگاه اقدام به ایجاد کوره آجرپزی نمایند با قرار دادن مقداری سنگ گچ به روی کوره آجرپزی با توجه به حرارت کمی که سنگ گچ جهت پخته شدن نیاز دارد پس از مدت کوتاهی پخته میشود آنگاه آنرا با وسائل ابتدائی مانند تخماق و یا آسیابهای محلی کوبیده و سرند نموده و مورد استفاده قرار میدهند.